Jezelf verantwoorden en jezelf bewijzen, het zijn twee ‘gevoelige’ bezigheden. Terwijl het eigenlijk zo klaar is al een klontje: je hoeft jezelf helemaal niet te verantwoorden of te bewijzen aan anderen. Eigenlijk moet je dat alleen aan jezelf, als je dat wilt. Op een gegeven moment was ik zo klaar met ongevraagd verantwoording afleggen en mezelf bewijzen, dat ik het roer heel bewust heb omgegooid. Ik doe het niet langer. Waarom niet? Daarom niet. Ja, maar dat is geen reden. Nou en of, voor mij is dat reden genoeg. Voor iemand anders misschien niet, en daar zit ‘m de crux…

Wat is dat toch tegenwoordig dat we onszelf maar aan het verantwoorden zijn aan anderen? En waarom willen we onszelf zo graag heel de tijd bewijzen aan anderen? Het lijkt wel alsof de wereld er vol van is. Of iedereen er (on)bewust aan meedoet. Kijk, soms is verantwoording afleggen een goede zaak. Heb je een misdaad begaan? Logisch. Heb je een verkeerde beslissing genomen op je werk en heeft werkgever daar schade van ondervonden? Ook logisch. Maar, soms gaan we wel héél ver als het op verantwoorden aankomt. Voor mij reden genoeg om er eens een artikel over te schrijven met mijn visie op verantwoorden en bewijzen. Ik heb het – verantwoorden en bewijzen – namelijk ook heel lang gedaan, en het brak me op. Overigens wordt dit helemaal geen negatief artikel hoor. Integendeel! Ik schrijf dit artikel om mensen er meer bewust van te maken: jezelf verantwoorden of bewijzen aan anderen is namelijk een keuze. Een keuze die jij zelf maakt.

Definitie van verantwoorden

Laten we de definitie van ‘verantwoorden’ er eens bijpakken via de oer-Hollandse VanDale.nl. Van Dale geeft aan:

ver·ant·woor·den (verantwoordde, heeft verantwoord)
rekenschap geven van, rechtvaardigen: zich verantwoorden rekenschap afleggen

Wat een zwaar woord is dat eigenlijk, verantwoorden. Alleen al het stukje ‘rekenschap afleggen’. Alsof je een heilige eed aflegt en men je van bovenaf gaat beoordelen of die verantwoording wel voldoende is. Het kan aan mij liggen, maar er kleeft iets negatiefs aan verantwoorden.

Definitie van bewijzen

Hoe zit het dan met ‘bewijzen’, wat zegt Van Dale daarover? Nou, het volgende:

be·wij·zen (bewees, heeft bewezen)

1 de waarheid of juistheid aantonen van
2 betuigen, betonen: een dienst bewijzen
3 zich bewijzen zijn bekwaamheid tonen

Op zich niet heel negatief, maar ook niet positief. De lading ligt een beetje in het midden.

Het onbewuste aspect van verantwoorden en bewijzen

Veelal gaat verantwoorden of bewijzen gepaard met een onbewust aspect. ‘Goh, wat ben je laat!’, ‘Ja, dat komt omdat…’. Of, als ik dit document zonder spelfouten inlever bij de docent of mijn baas, dan zal hij of zij blij met me zijn. Moet je je verantwoorden? Nee. Moet je je bewijzen? Nee, ook niet. Het is een onbewust intern proces. En juist omdat het zo onbewust gebeurt, is het lastig om ermee te stoppen. We doen het immers al ons hele leven. Zo ingebakken zit het in ons systeem. 

Voor mij was dat reden genoeg om er eens mee te stoppen. Als bij wijze van experiment. Wat zou er gebeuren als ik beide eens zou loslaten? Niet meer verantwoorden en niet meer bewijzen. Wat zou er gebeuren als ik eens heel bewust ging letten op mijn reactie? En ook, wat zou dat losmaken bij anderen? Ik was gewoon heel benieuwd wat het zou brengen. De enige die van dit experiment afwist, was Wouter. Dat was handig, want zo kon hij mij attenderen op momenten dat ik weer eens mezelf aan het verantwoorden was, of in een soort ‘bewijsmodus’ ging. En natuurlijk andersom.

Stoppen met bewijzen en verantwoorden? Makkelijker gezegd dan gedaan

Het was best confronterend de eerste paar dagen. We hebben elkaar op de meest idiote momenten betrapt op een verantwoord- en/of bewijsmomentje. Een paar willekeurige voorbeelden:

• “Gaan jullie nu al weg?”, “Ja, want we moeten nog…”
• “Komen jullie ook gezellig mee uit eten?”, “Nee, dankjewel”, “Waarom niet?”, “Nou, omdat…”
• “Kunnen we onze afspraak verzetten, want…”
• “Oh, schat wil jij nog even dat beeldje rechtzetten, en de kaarsjes aansteken en oh, hebben we ook die koekjes in huis, want ik wil niet dat X denkt dat we rommelkonten zijn of niet gastvrij…”

Bij alle (waargebeurde) voorbeelden konden we gelukkig lachen om ons gedrag, maar eigenlijk… het gaat best ver. Dat was voor mij in elk geval wel een wake-up call. Daarom pakken we het vanaf nu wat anders aan als zo’n situatie zich voordoet.

Andere aanpak bij verantwoording

Ontkomen doe je er nooit 100% aan, maar je kunt je er ten eerste wel bewust van worden. En ten tweede, je kunt jezelf in zo’n situatie even tot halt roepen om de denkbeeldige weegschaal er bij te pakken. Een weegschaal? Jep! Ik vraag me op zo’n moment af:

• Ben ik verantwoording schuldig? Ja/nee

Ja? –> Vertel waar het op staat, zonder excuses.
Nee? –> zie volgende vraag

• Wil ik een verklaring/verantwoording geven?

Ja? –> Vertel waar het op staat, zonder excuses.
Nee? –> Geef aan dat je geen verantwoording schuldig bent – of, iets minder direct – dat je niet verplicht bent om altijd een reden te geven, toch? Vooral het laatste, vragende woordje ‘toch?’ of ‘nietwaar?’ op het einde, dwingt de vrager om in te stemmen met jouw reactie. Want ja, dat je niet altijd een reden hoeft te hebben dat is eigenlijk wel zo, toch? 😉

Andere aanpak bij bewijzen

Ditzelfde kun je ook toepassen als je merkt dat je in een ‘bewijssituatie’ zit, namelijk:

• Heb ik écht wat te bewijzen?

Nee? –> Stop ermee.
Ja? –> Zie volgende vraag.

• Aan wie heb ik echt wat te bewijzen?

Aan jezelf? –> Vraag je dan of hoe belangrijk het voor jezelf is. Is dit iets wat je van jezelf ‘moet’ (heb je het jezelf opgelegd), of is het meer ‘het zou leuk zijn als’? In het eerste geval; stop ermee. In het tweede geval: zolang het geen ‘moeten’ wordt, lekker mee doorgaan.

Aan iemand anders? –> Vraag je dan af of die persoon waaraan jij blijkbaar iets wilt bewijzen zich er überhaupt bewust van is dat jij iets aan die persoon wilt bewijzen. Heeft hij/zij erom gevraagd? Dan is het aan jezelf om er wel of niet in mee te gaan. Is de ander er helemaal niet van op de hoogte? Dan moet je er gewoon mee stoppen, want wat bereik je uiteindelijk mee? De kans is groter dat hij/zij het nooit opmerkt en mocht het toch opgemerkt worden, dan zal een korte opmerking ‘oh, wat goed’ waarschijnlijk het hoogst haalbare zijn. Is het je al die moeite en energie waard? Lijkt me niet, toch? (zie je wat ik daar deed ;-))

Blijven oefenen en bewust blijven

Deze twee aanpakken hebben mij al in verschillende situaties even bewust gemaakt van het feit dat ik een keuze heb, én dat het niet vanzelfsprekend hoef te zijn dat je automatisch een verklaring geeft of jezelf hoeft te bewijzen. Vaak is het iets wat we vanuit onszelf doen. En dat betekent dat wijzelf er ook iets aan kunnen veranderen. Als we er maar bewust van zijn.

Stoeien jullie wel eens met jezelf verantwoorden of jezelf bewijzen?

Deze artikelen vind je denk ik ook leuk om te lezen:

• Piekercursus helpt tegen piekeren
• En, wanneer komen de kinderen?
• Wat ik heb geleerd van mijn eigen webshop

Foto’s in dit artikel door Mimi Roos.